Сальвадор Далі сцёр мяжу паміж мастацтвам і ладам жыцця, ператварыўшы сябе ў рок-зорку яшчэ тады, калі не было ніякага року.
Каб разабрацца ў сюррэалізме было прасцей, мы знялі лекцыю пра выставу Далі з беларускай зоркай мастацтвазнаўства Мікітам Монічам.

Выставачная зала Лібра

Еўропа

Мінск

Іспанскі і каталонскі мастак, жывапісец, графік і скульптар. Адзін з вядучых прадстаўнікоў сюррэалізму.

Сальвадор Далі

1904–1989 

Жывапіс

XX стагоддзе

Сюррэалізм – адзін з найбольш важных кірункаў у мастацтве бурапеннага ХХ стагоддзя. Сальвадор Даменек Феліп Жасінт Далі і Даменек, маркіз дэ Далі дэ Пуболь з’яўляецца адным з самых вядомых прадстаўнікоў сюррэалізму. Для яго рамкі жанра, матэрыяла і спосаба стварэння мастацтва куды менш важныя і значныя, чым для майстроў папярэдніх эпох.

Сальвадор Далі і сюррэалізм

Мини-лекция искусствоведа и арт-куратора Ольги Клип об истории обуви. 
Что носили гангстеры и мафиози, как длина юбки влияет на гражданскую позицию, из чего начали делать обувь после Первой мировой и зачем средневековому человеку обувь на высокой платформе.

Гісторыя

Снято при технической поддержке портала Ethno.by 

В XVIII и XIX веках женские юбки были настолько длинными, что полностью закрывали обувь. Тем не менее ее дизайну и украшению уделялось особое внимание. Но позволить это себе могли только состоятельные люди – бедняки ходили в лаптях или деревянных башмаках.

Кроме того, до ХIX века обувь изготавливалась по одному лекалу: не было разницы между левым и правым башмаком. Лишь у представителей высшей знати была возможность изготавливать обувь под каждую ногу.

В 1920-е в моду вошли чарльстон и фокстрот. Для этих динамичных танцев нужна была устойчивая обувь, поэтому каблук видоизменился, став довольно широким.

В 1947 году Кристиан Диор предложил использовать супертонкий каблук. Однако он был не таким тонким, как каблук 1950 года, называвшийся итальянским термином stiletto («тонкий нож»). За всю историю своего существования эта шпилька испортила немало ковролинов и дощатых покрытий. К концу 1950-х годов шпильки и вовсе было запрещено носить в самолетах.

1970-е годы – время освобождения нравов, сексуальной революции, эпоха мини-юбок. Хиппи ввели в моду натуральные материалы – солому и дерево, а также яркие цвета и цветочные принты.

В 1980-е женщины начали работать в офисе, и повседневная обувь стала отличаться от той, которую принято надевать на светские рауты, а в 1990-е многие звезды начали выпускать одежду, парфюмерию и обувь под своим именем.

Обувь звезд и история обуви с XVII века

Мудрагелістыя надпісы на сценах, аб'ект нянавісці камунальнікаў, – і творы Бэнксі, якія каштуюць шалёных грошай. Як зразумець мастацтва графіці?

ЗША

Псеўданім англійскага андэграўнднага мастака стрыт-арта, палітычнага актывіста і рэжысёра.

Бэнксі

нібыта 1974 г.

Сёння

Постмадэрнізм

Вулічнае мастацтва як такое пачалося менавіта з графіці, аднак блытаць іх не варта. 

можа існаваць у выглядзе, напрыклад, перформанса. 

– асобны від стрыт-арту. Гэта тыя мудрагелістыя пісьмёны, якія вы бачыце на дамах.

Пачалося ўcё з таго, што бандыцкія вулічныя групоўкі ў буйных амерыканскіх гарадах, такіх як Чыкага, Філадэльфія, Нью-Ёрк, Бостан, пачалі крывавую барацьбу за будынкі. На захопленых дамах ставілі 

 – назву сваёй групоўкі. Калі іншая групоўка хацела гэты будынак адабраць, то павінна была зафарбаваць гэты тэг і напіcаць свой.

І ў пэўны момант з графіці адбылося акурат гэта: надпісы сталі больш складанымі, вулічныя мастакі сталі задумвацца не толькі пра тое, што яны малююць, але і як яны гэта робяць. Мастацтва – гэта ніколі не «што», гэта заўжды «як». Нешта дадаць, зрабіць гэта цікавым для самога сябе – гэта эстэтычны пачатак. А этычны пачатак складаецца ў тым, што мастацтва стала забіраць людзей з крымінальнага асяроддзя. Калі займаешся мастацтвам, вынаходніцтвам карціны, шрыфта, ты ўжо менш прагнеш крыві. 

Чаму графіці – гэта мастацтва?

Язэп Драздовіч – мастак, якога немагчыма пераблытаць ні з кім іншым. Аб тым, якія сэнсы можна разгледзець у дзівосных сусветах беларускага творцы, распавядае вядучая навуковая супрацоўніца Нацыянальнага мастацкага музея Вольга Архіпава.

Нацыянальны мастацкі музей

Беларусь

Беларускі мастак, скульптар, этнограф.

Язэп Драздовіч

1888–1954

Наша Ніва

1920-я

Знята пры тэхнічнай падтрымцы партала Ethno.by 

Язэп Драздовіч, безумоўна, унікальная фігура для беларускага мастацтва, якая апярэдзіла свой час. Здзіўляе ўжо сама разнастайнасць тэм яго жывапісу: тут і незвычайнае бачанне гісторыі Беларусі, і архітэктурныя замалёўкі, і казачныя краявіды на дыванах-маляванках, і, канечне, яго знакамітыя відзяжы касмічнага жыцця. Апроч таго, Драздовіч самастойна займаўся даследаваннямі космасу, выдаўшы кнігу «Нябесныя бегі»; збіраў этнаграфічны матэрыял, схадзіўшы Беларусь уздоўж і ўпоперак; ствараў літаратурныя творы, – і шмат чаго яшчэ.

Аднак галоўным захапленнем Драздовіча стаў космас. Мастак не толькі маляваў тое, што было вядома тагачаснай навуцы, але і сам ствараў сусветы, якія апісваў у найдрабнейшых дэталях. Прычым Драздовіч сцвярджаў, што бачыў жыццё на Марсе, Сатурне і Месяцы, падарожнічаючы па іх... у сваіх снах. Затым ён замалёўваў убачанае і спрабаваў разгадаць, як уладкавана жыццё тамтэйшых людзей, якія ў іх звычаі, апісваў іншапланетныя гарады і прыроду, – і ў гэтых яго апісаннях абсалютна дзівосна спалучаліся навука і фантазія.

Мастак, які на сваім вяку перажыў адразу некалькі эпахальных зломаў, стаў сведкам абедзвюх сусветных войнаў і жыў у асяроддзі ўсеагульнай непісьменнасці, усё ж верыў у магчымасць новага, лепшага свету, дзе ў аснову ўсяго ляжа гуманізм. Адной з галоўных ідэй сусветаў Драздовіча стала ідэя пра мір і гармонію. Якраз адсюль выходзяць усе яго аповеды пра іншае жыццё, да якога трэба ставіцца талерантна, паважаць усе яго праявы і формы, якімі б яны ні былі, – на нашей планеце альбо на іншых.

Сусветы Язэпа Драздовіча

Беларуская авангардыстка, пра якую вы, хутчэй за ўсё, не чулі

Расійская імперыя

Мастак-супрэматыст, аўтар "Чорнага квадрату"

Казімір Малевіч

1879–1935

Знята пры тэхнічнай падтрымцы партала Ethno.by  

Надзея Хадасевіч-Лежэ — легендарная фігура ў мастацтве ХХ стагоддзя. Яна рана пакінула роднае Асецішча, вучылася жывапісу ў Смаленску і Варшаве, каб  урэшце апынуцца ў Парыжы і застацца там назаўжды. Няпростая біяграфія мастачкі адлюстравалася і ў яе творчасці: яна пачынала з супрэматызму, прайшла рэалістычны этап, працавала ў стылі пурызму і прымітывізму. Стылістычныя эксперыменты ўвасабляліся ў розных жанрах: жывапіс, графіка, у тым ліку станковая, манументальная мазаіка, скульптура, ювелірнае мастацтва, — пры гэтым на ўсіх работах Надзеі ляжыць пячатка яе незвычайнага характару і ўнікальнага стылю.

Шматгранная мастачка, пацыфістка, перакананая камуністка, удзельніца руху Супраціву, вядомая пад рознымі імёнамі і прозвішчамі, яна практычна забытая на сваёй радзіме, у Беларусі. Аднак сама Надзея ніколі не забывалася пра свае карані: менавіта дзякуючы ёй наш мастацкі музей можа пахваліцца работамі Фернана Лежэ і Пабла Пікаса, якія Надзея разам са сваімі карцінамі перадала ў дар музею.

Надзея Лежэ: мастачка і барацьбітка

Асаблівае адчуванне каларыстычнай гамы дазволіла Марыі Ісаёнак зрабіцца «каралевай нацюрморта», адной з нешматлікіх мастачак, чые карціны ўвайшлі ў экспазіцыю сучаснага беларускага мастацтва

Марыя Ісаёнак нарадзілася ў невялікай вёсцы Кісялі, у сям’і вясковай інтэлігенткі. Прыроднае адчуванне колеру прывяло яе ў «мастацкую сталіцу» — горад Віцебск. Павучыўшыся ў маладых педагогаў-каларыстаў, Марыя адправілася ў Мінскую мастацкую вучэльню.

Пра радасць жыцця, урачыстасць колеру і святла, якія хаваюцца за словазлучэннем «кветкавы нацюрморт» і пра тое, як фарміраваўся стыль беларускай мастачкі, глядзіце ў лекцыі з Надзеяй Вусавай.

Беларускі жаночы нацюрморт: Марыя Ісаёнак

Май Данцыг  – беларускі мастак, які не толькі па-іншаму яскрава і манументальна заявіў пра Мінск, але і стварыў на палотнах сваю, асаблівую рэальнасць.

СССР

Беларускі мастак-шасцідзясятнік, вядомы сваімі манументальнымі палотнамі пра Мінск.

Май Данцыг

(1930-2017)

1960-я

Маладыя мастакі, які прыйшлі ў савецкае і беларускае мастацтва, кардынальна адрозніваліся ад сваіх папярэднікаў. Сапраўдныя бунтары, яны з аднаго боку, хацелі разбурыць традыцыю, якая склалася да гэтага, з іншага — былі вымушаныя заставацца ў межах сацрэалізму.

Май Данцыг здолеў па-новаму зірнуць на тэмы, характэрныя для таго перыяду, і зрабіць пейзаж, які лічыўся другасным жанрам, такім жа значным, як і жанр сюжэтна-тэматычнай карціны. 

Нерэальны, але пераканаўчы ракурс, насычаны каларыт, калаж  — у карціне «Мой горад старажытны, малады» (1972), якая зрабілася візітоўкай Мінска, адлюстраваныя ўсе тыя прыёмы, якія дазваляюць творчасці Мая Данцыга заставацца актуальнай і сёння. 

Май Данцыг і яго Мінск

Пісаў па памяці, любіў арганізоўваць выставы сам-адзін, стварыў 6 000 палотнаў. Што яшчэ мы ведаем пра Івана Канстанцінавіча Айвазоўскага?

Іван Айвазоўскі

1817—1900

Стваральніца і першая дырэктарка Нацыянальнага мастацкага музея. З настойлівасцю дэтэктыва расшуквала "беларускі след" у жывапісных палотнах і любой цаной вяртала іх на радзіму. 

Алена Аладава

1907-1986

ХІХ стагоддзе 

«Дзявяты вал» (1850), «Ноч на Чорным моры» (1879), «Карабель сярод бурнага мора» (1887). Нягледзячы на тое, што Айвазоўскі — адзін з самых знакамітых мастакоў, «зорка першай велічыні», многае з яго біяграфіі дагэтуль застаецца невядомым для большасці людзей. Напрыклад, што ён не толькі вялікі рускі, але і вялікі армянскі мастак, што ён быў паспяховы не толькі як марыніст, але і як фермер і што адна з яго карцін стала прызам мінскай латарэі ў канцы XIX стагоддзя.

Знята з тэхнічнай падтрымкай партала Ethno.by 

Работы Айвазоўскага то з’яўляліся ў Мінску, то прападалі. І тым не менш сёння ў Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь знаходзяцца 13 палотнаў. Пра тое, як стваралася і папаўнялася гэта калекцыя, распавядае Надзея Вусава.

Айвазоўскі і Мінск

Амаль страчаны шэдэўр беларускага жывапісу, вырваны рэстаўратарамі з нябыту 

Ян Дамель

(1780—1840)

«Хрыстос у аліўным садзе» — самае буйное з вядомых на сённяшні дзень палотнаў Яна Дамеля. Гісторыя стварэння гэтага выбітнага абраза, як і само жыццё мастака, вельмі цьмяная: яна адкрываецца нам асобнымі дэталямі, якія раскіданы па архіўных дакументах і ўспамінах — напрыклад, у 1850-х гадах Уладзіслаў Сыракомля пісаў, што бачыў гэтую карціну ў мінскім Кальварыйскім касцёле.

Сюжэт гэтага абраза мае розныя назвы: «Хрыстос у аліўным садзе» або «Агонія ў аліўным садзе» — у каталіцтве, «Маленне аб чашы» — у праваслаўі. Малітва Хрыста, якая ўкладаецца ўсяго ў некалькі сказаў, стала падмуркам для мноства жывапісных, літаратурных і музычных твораў. Пра адметнасці палатна Яна Дамеля прапануем даведацца ў новай відэалекцыі ад Мастацкага музея.

«Маленне аб чашы» Яна Дамеля 

У гэтай лекцыі даведаемся пра заблытаны лёс помніка са збору мастацкага музея, а таксама пра тое, што ж ён насамрэч такое

XVII стагоддзе

У зборы нацыянальнага мастацкага музея ёсць вельмі цікавы помнік — гэта створкі дзвярэй з разбянымі выявамі святых: чатырох евангелістаў, а над імі — святога Сімяона Стоўпніка і святога Мікалая Цудатворца. Дагэтуль помнік быў атрыбутаваны як царскія вароты — дэталь іканастаса, якая ўяўляе сабой перагародку паміж алтарнай часткай храма і яго асноўным аб’ёмам. 

Гэты помнік мае пакручасты лёс: да вайны ён захоўваўся ў Віцебску, пасля быў вывезены ў Германію, а потым, у 1955 годзе, вярнуўся на радзіму. Ці гэта сапраўды былі царскія вароты, ці нешта іншае — расказвае старшы навуковы супрацоўнік нацыянальнага мастацкага музея Станіслаў Чавус.

Царскія вароты. Або ўсё ж такі не?

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

«Я ствараю попел дваццаць чатыры гадзіны.
Попел не пахне газам.
Попел пахне перспектывамі й поспехам.»

Ганна Комар: Мемарыял

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

«навучы дождж маўчаць
час не рухацца
жывёлу не бегчы
ад смерці»

Павал Капанскі: Настаўнік

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

«Дыктоўка скончана. На сёння.
Заўтра перакрыем рух
У цэнтры горада.
Пусцім па прашпекце свядомасць
Ад Леніна да Коласа,
Паглядзім, ці дойдзе».

Дзіяна Ганчарык: «Я дыктатар краіны сваіх мараў»

ZRAMY. Молодые поэты Беларуси и их стихи: портрет поколения.

Слово моё, 
семицветик, 
лети далече: 
в безалфавитье, 
безмолвие, 
бесконечность — 
и намекни, 
кто хранил этот мир до Речи!.. 

Даниил Арианов: антинимб

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

«малая ведае напамяць ваду — 
лезе купацца ў восеньскую навальніцу,
маланка кап’ём кладзецца ў яе руку.»

Даша Бялькевіч: Яна

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.


« — Не абыходзіцца. Зноў ты i я ўдваiх.
Буду патрэбна — то скочыш за белым трусам.

— Трусом себя признаю и опять по-русски
ставлю ненужную кропку над буквой "i". »

Іона Флінт: Алисы

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

«Па-над стрэхамі гойсае птушка Рух
Ненадзейная бы мангальфьер у палёце
Слота. Дзіравае рэха соцень
Тых, хто змяняе асфальт на брук.»

Павал Дарохін: Знянацку

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

«А хто ж гэта сядзіць? Побач кат і ахвяра, і следчы… 
А хто ж гэта ляціць, перагнуўшыся цераз парэнчы? 
А хто ж гэта за спінай стаіць у накрухмаленым фрэнчы? 
А хто ж гэта ад болю ў грудзёх у адзіноце канае і енчыць? »


Віталь Мурашкевіч: На балконе

Я, чалавек вялікага лесу,
Гляджу на людзей вялікай ракі.
Людзей асцярожнага цуду, які ліецца ў прасторы.

Марыя Бадзей: «‎Я, чалавек вялікага лесу»

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

І з усіх вобразаў
сусветнай гісторыі
мы выбралі сабе
малюскаў,
якіх трэба
біць аб камяні,
каб яны раскрыліся.

Крысціна Бандурына: Малюскі

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

Радзіма з акцэнтамі Родины
Вучыла маўчаць мяне з садзіку.
Хрыстос прызямліўся ў Гародні,
Але толькі для перасадкі.

Антон Саладоўнікаў: «‎Радзіма з акцэнтамі Родины»

ZRAMY. Молодые поэты Беларуси и их стихи: портрет поколения.

Горит астероидный пояс.
Наш путь — бесконечный поезд
Насквозь перекрыт дверями.
Ко всем подбирать ключи.
Не то, чтобы нас учили.
Не то, чтобы мы смирялись.

Симора: See more

но вся эта техника
танки
ползущие по больному телу проспекта
военные в форме
как символ мужественности
и патриархата
пусть маршируют
где-нибудь в других местах

Артур Комаровский: парад, который я одобряю

Адлюстроўвае час толькі шэраг кружэлак, дыскі,
яндэкс-музыкі сховішча, шосты з пяці альбом.
Там, дзе рамкаю скончыўся мой Кандынскі,
пачынаецца Клерамбо.

Марына Юрчык: «Дамінуючая крывая‎»

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

«тут і розьніца ў мовах — пытаньне з адказам, залежна ад працы снароўкі,
розьніца ў станах тлумачыцца фізікай, ї, ясна, здаровым сэнсам:
у прынцыпе, механізм працы вельмі нагадвае працу духоўкі,
праблема тут толькі адна — ня ты пячэш кексы.»

 Аляксей Грызунт: «‎апалі рукі на мяккае, бэжавае, ніжэй»

ZRAMY. Молодые поэты Беларуси и их стихи: портрет поколения.

«Этой ночью никто не спит. На площади всходят свечи
Тьма расцветает молитвой, руки в немом сцепленье
И только запах земли к утру становится резче
И воздух вот-вот прорежет колокол избавленья.»

Ханна Мананкова «‎Я вовсе не тот, кого вы хотели, кого вы ждали»

«утаропілася валошка
у зрэнку
і цягне
з адваротнага боку
дрыгву праз вочы
як хлеб прыкладваюць да стрэмкі»

Наста Шакунова: Валошкі

ZRAMY. Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: партрэт пакалення.

«і буду спаць
пачышчанай рыбай,
бы перламутравую луску
прадаўшы.»

Ганна Шакель: «Разаб'е бэз вокны»

Маладыя паэты Беларусі і іх вершы: відэазрэз пакалення

ZRAMY

Саюз беларускіх пісьменнікаў

Стоп-кадр пакалення Беларусі 2020

Маладыя паэты

ZRAMY: партрэт сучаснай беларускай паэзіі

Літаратура

Паэзія

апалі рукі на мяккае, бэжавае, ніжэй,

у белае, рэзкае, супраціўляльнае, у стазіс.

маятнік зломлены быў мэтэора тушэ

прыкладна ў месцы, дзе фраза гукаецца ў фразе.

прыкра ня ў месы часы скрэбсьці ногцям залоцьце,

у развагах, адкуль будзе суд, ад Пяруна ці Дзэўса -

прыкра їз лесу їсьці ї ніколі з яго ня выходзіць

у паўторы маўчаньня ў адказ на «куды ты падзеўся?»

першы ўдар — моцны, ён дробіць на цукар усю касмалоґію;

другі паказаў, што ї першы быў хІба што рэхам;

трэцяга жа ня было, бо ў чарзе зноў спрачаюцца Богі,

ї маланка штодзён, штохвіліну, ня можа стаць вехай.

а ў чаканьні ў першага тэмпература — пяшчынкі зьліваюцца ў кубік;

нумар два, аглухаючы, мямліць, што ёсьць толькі вечнасьць.

сьвятло розных вачэй пакрывае то самае месца налёту на зубе.

тут Бог — гэта любоў, ну а ґвалт — гэта пацешна!

тут і розьніца ў мовах — пытаньне з адказам, залежна ад працы снароўкі,

розьніца ў станах тлумачыцца фізікай, ї, ясна, здаровым сэнсам:

у прынцыпе, механізм працы вельмі нагадвае працу духоўкі,

праблема тут толькі адна — ня ты пячэш кексы.

ня ты прыязжаеш у горад, ня ты колеш вачыма фасады,

ня ты носам клюеш у машыне, што торыць на карце хады,

ня зьбіраеш карцінку, фасуючы кадры — манаду за манадай

ї што самае сумнае — з’язджаеш таксама ня ты.

з’язджае бязморфная жыжа пачуцьцяў, як можна сказаць, што з’язджае.

яна ясі хлеб, выстаўляючы слова сваім парасонам.

Твае рукі былі так блізка, я чуў як яны дрыжалі...

З усіх відаў мастацтва тэатр больш за ўсё падобны да жыцця. Ці можна не даседжваць на пастаноўцы, якая вам не падабаецца? Што рабіць, калі не можаш сысці са спектакля? Што робіць тэатр з нашай памяццю і чаму спектакль не скончваецца з апладысментамі?

У новай лекцыі wir.by распавядае тэатральны крытык Аляксей Стрэльнікаў.