(Не)расстраляныя паэты 20-ых «ажылі» дзякуючы тэхналогіі Deep Nostalgia. Паглядзіце, як выглядалі Міхась Зарэцкі, Юлі Таўбін, Алесь Дудар, Тодар Кляшторны, Маісей Кульбак, Зяма Півавараў, Анатоль Вольны, Уладзіслаў Галубок, Міхась Чарот, Юрка Лявонны, Ізі Харык, Валер Маракоў.

Belarus

Юрка Лявонны

(1908 - 1937)

Belarusian poet, book critic, translator. Birth name Alaksandr Dajlidovič.

Aleś Dudar

1904–1937

Беларускі паэт, перакладчык.

Тодар Кляшторны

(1903 - 1937)

 Беларускі паэт, драматург, празаік, рэдактар, грамадскі дзеяч.

Міхась Чарот

(1896 - 1937)

Valery Marakoŭ

(1909 - 1937)

Literature

XX Century

Націсніце на фотаздымак, каб ён ажыў.

«Ціха, лагодна патрусілася з неба. Потым завіхрылася маладым, жвавым карагодам. У дзівосных, адчайных скоках замітусілася, быццам хацела падражніцца, пашкуматаць трохі счарнеўшую старую зямлю.

І ўрэшце ўзляглася — цяжка, пухка, пластом ваты; захінула, сціснула ў мякка-ўпартых абнімках.

Бель... Першая бель — прывітанне доўгачаканай гасцюхі-зімы...

Весела, радасна спатыкаць першы снег!

Можа, таму, што смерць прыроды ярка адзначае, быццам падкрэслівае жыццё чалавека? Мо затым і настрой тады ахапляе чалавека такі, што — жыць, разгарнуцца, упіцца жыццём хочацца? Мо затым гэта смяротнае адзенне, гэты саван прыроды — бель — абуджае душу чалавека, цягне яго некуды ў зачарованы прасцяг, туды, далёка па гэтым бяскрайнім белым дыване, на спатканне чамусь невядомаму, светламу?

Можа, і затым? Але ладна...»

«..Ніколі ніхто ў Хойніках не бачыў такога натоўпу людзей. Сяляне, нягледзячы на мароз, ішлі з далёкіх вёсак з паперкамі ад сельсаветаў: „Беларускі тэатр. Бабіцкі сельсавет накіроўвае восем сялян, якіх прапусціць дармова, яны з’яўляюцца беднякамі“. Такіх паперак к вечару набіралася вельмі многа, і ў тэатр прыходзіла да 450 чалавек. Будынак клуба трашчаў.»

З мемуараў, Хойнікі, 1926 г.

Больш пра гэтых пісьменнікаў можна даведацца на старонцы праекта 

«Жывыя партрэты» паэтаў 20-х

Апошняя музыка, якую маглі чуць расстраляныя паэты ў 1937 годзе.

BSSR

History

Music

1930s

Восень 1937 года. XX-годдзе Кастрычніцкай Рэвалюцыі. Радыёкамітэт пры СНК БССР з 1 па 25 кастрычніка праводзіць Рэспубліканскі радыёфестываль народнай творчасці.

Пра маштабы мерапрыемства можна меркаваць па колькасці ўдзельнікаў, хаця лічбы ў прэсе разыходзяцца. Так, напрыканцы верасня, перад самым пачаткам імпрэзы, газета «Рабочы» паведамляла, што «всего в радиофестивале примут участие до 1000 человек». Газета «Звязда» у першыя дні фестывалю паведамляла пра ўдзел «усяго каля 900 чалавек», а напрыканцы — ужо пра «больш 3000 чал. з 40 гарадоў, раёнаў і вайсковых часцей рэспублікі». І нарэшце, пасля фэстываля ЛіМ пост-фактум таксма падцвярджае удзел «каля 3000 чалавек з 30 раёнаў рэспублікі» (гэта траціна раёнаў тагачаснай БССР). Калі гэтыя лічбы праўдзівыя, то за 25 дзён фестывалю перад журы і радыёслухачамі штодня выступалі ў сярэднім па 120 чалавек (у тым ліку ў складзе ансамбляў і харавых калектываў).

Канцэрты трансляваліся «па ўсёй БССР з Палаца піонераў і акцябрат» (цяпер гэта Нацыянальны цэнтр мастацкай творчасці дзяцей і моладзі, вул. Кірава, 16). Будынак радыёстанцыі імя СНК БССР стаяў праз квартал, на той жа вул. Універсітэцкай (цяпер Кірава), там, дзе цяпер галоўны уваход на стадыён «Дынама» з Камсамольскай вуліцы, быў зруйнаваны падчас вайны.

«Праз Менскую радыёстанцыю імя СНК БССР выступілі самыя разнастайныя калектывы і выканаўцы-адзіночкі мастацкай самадзейнасці. Тут калгасныя хоры, хоры фабрык і заводаў, клубаў, школ, струнныя і духавыя аркестры, ансамблі цымбалістаў, гарманістаў, жалеечнікі, дудары, сказіцелі, чытальнікі, спевакі, скрыпачы, мандаліністы, цэлыя музыкальныя сем’і, чыровонаармейскія ансамблі і т.д. Кожны калектыў, кожны асобны выканаўца сваім удзелам у радыёфестывалі рапартаваў аб сваім культурным росце за 20 год, росце, які стаў магчымым толькі ў нашай краіне перамогшага соцыялізма.» — пісала газета ЛіМ.

Як бачым, аўтар цытаванага вышэй артыкула ў ЛіМ (нехта Р. А.) хоць і адрознівае «жалеечнікаў» ад «дудароў», але называе інструмент т. Стэся не «дудой», а «дудкай», як і «травяную дудку» іншага выканаўцы Чаглея (тут відавочна ідзецца пра «чаротку» ці саламяны «пішчык»). Тэрміны «дуда» і «дудка» часта ўжываюцца ў літаратуры і фальклоры як сінонімы, прыгадайма хаця б класічнае «А без дудкі, без дуды ходзяць ножкі не туды...» Не выклікае сумневаў, што ў выпадку Стэся гаворка ідзе менавіта пра дуду (з мехам і гукам), што падцвярджае ўся пазнейшая інфармацыя пра гэтага музыку, а найперш фотаздымак, зроблены неўзабаве пасля радыёфестывалю.

Фота з газеты «Бальшавік Полаччыны», апублікаванае 10 лістапада 1937 г. неўзабаве пасля радыёфестывалю.

Хутчэй за ўсё, выступы трансляваліся толькі ў прамым эфіры, бо запіс на радыё тады ўжываўся рэдка. Дасяжныя на той момант механічныя тэхналогіі запісу (на васкавыя валікі ці нарэзка матрыцы для грампласцінак) былі затратныя і дазвалялі запісваць толькі невялікія фрагменты гуку — да 2-3 хвілін. Запіс на магнітную стужку пачне шырака ўжывацца толькі ў 1950-я гады. Аднак, вядома, што яшчэ ў 1936 годзе на беларускім радыё былі ўсталяваныя апараты гуказапісу тыпу «Шорынафон» — гэта створаная ў СССР у 1931 сістэма электрамеханічнага запісу іглой на стандартную 35-мм цэлюлозную кінастужку, касеты якой на 300 метраў хапала для запісу 8 гадзін гуку. Гэтая тэхніка дазволіла беларускаму радыё, напрыклад, трансляваць у рубрыцы «Радыётэатр» радыёспектаклі і музычныя перадачы. Такім чынам, мы не можам цалкам выключаць магчымасці аўдыёзапісу выступаў на радыёфестывалі (напрыклад, для далейшых паўтораў). Калі такія запісы і рабіліся, шанцы, што яны захаваліся, выглядаюць вельмі нізкімі.

Дакладныя даты выступаў Стэся на фестывалі нам прасачыць пакуль не ўдалося. Але вядома, што за ўдзел Стэсь быў прэміраваны: разам з жаночым ансамблем работніц Бабруйскага цагельнага завода, рабочым хорам завода імя Варашылава (Мінск), хорамі клуба дзяржгандлю (Віцебск) і чыгуначнага клуба імя Леніна (Гомель), ансамблямі цымбалістаў з Гомеля і Віцебска, хора баявой чырвонаармейскай частушкі, джаза фабрыкі «Кастрычнік» і шматлікімі іншымі калектывамі і асобнымі выканаўцамі, якіх журы фестывалю «высунула да прэміі», згадваецца і «Стэсь (Полацк)».

Гэта дазваляе дапусціць, шта разам з іншымі «лепшымі удзельнікамі фестывалю» Стэсь мог быць «выкліканы ў Менск для ўдзелу 30 кастрычніка ў канцэрце для Масквы» і граць для міліёнаў слухачоў на ўвесь СССР.

Дзеля паўнаты карціны тагачаснага «дударскага» жыцця Менску варта згадаць яшчэ адну падзею.

Сярод іх — паэт і перакладчык Алесь Дайлідовіч (псеўданім Алесь Дудар), асуджаны як «член антысавецкай аб’яднанай шпіёнска-тэрарыстычнай нацыянал-фашысцкай арганізацыі». А таксама празаік і паэт Майсей Кульбак, аўтар, між іншага, паэмы на ідыш «Дуда. Песня-жальба аб старой Беларусі». Першая частка паэмы з падзагалоўкам «Доля» пачынаецца са словаў «Гэй, зайграю я бедную долю маю на дудзе...» і завяршаецца словамі «А якая доўгая рыба засталася без рэчкі? — Я, дудар беларускі.»

Выступы ўдзельнікаў радыёфестывалю 1-25 кастрычніка 1937 года маглі стаць апошняй музыкай, якую, магчыма, чулі ў кабінетах НКУС падчас допытаў рэпрэсаваныя.

«Радыёфестываль выклікаў шмат водгукаў ад радыёслухачоў не толькі Беларусі, але з Масквы і Украіны», а таксама «паказаў, што да 20-гадавіны Вялікай Кастрычніцкай соцыялістычнай рэволюці ў БССР, як і ва ўсіх рэспубліках, ва ўсіх вёсках і гарадах нашай неабсяжнай радзімы народ складае і спявае новыя песні, у якіх славіць свае перамогі, сваё шчаслівае жыццё, любімага правадыра і друга Вялікага Сталіна».

Радыёфестываль народнай творчасці

Кожны беларус выдатна валодае рускай мовай. Дык нашто нам тады пераклады Пушкіна і чаму іх стваралі ў 1930-я?

USSR

Belarusian poet, playwright, translator, classic of Belarusian literature, one of the founders of modern Belarusian literature and Belarusian literary language. Birth name Ivan Łucevič.

Janka Kupała

1882–1942

Alexander Pushkin

1799–1837

XIX century

Пытанне, ці варта перакладаць Пушкіна на якую-небудзь мову, сёння перад літаратарамі не павінна стаяць. Пушкін – гэта чалавек, які ўяўляе сабой феномен, які ёсць у кожнай літаратуры. Пушкін – гэта чалавек, які завяршыў, абагульніў адзін літаратурны этап, адну літаратурную эпоху і распачаў новую. Пушкін – гэта чалавек, які рэфармаваў састарэлую мову і нарадзіў новую, тую, на якой стваралася літаратура цягам двухсот гадоў і ствараецца яшчэ і па сёння, бо па сёння, калі мы пішам і размаўляем па-руску, мы пішам і размаўляем на мове Пушкіна.

Калі паўстае пытанне, ці трэба перакладаць Пушкіна для беларусаў (кожны з нас валодае рускай мовай, і няма ніякіх праблем прачытаць «Яўгена Анегіна» на мове арыгіналу), то трэба разумець, што пытанне перакладу Пушкіна – гэта пытанне найперш не для чытача, а для літаратуры. Калі літаратура дазваляе сабе мець якасны пераклад пушкінскіх твораў, гэта азначае, што літаратура і мова ўжо дасягнулі пэўнай ступені развіцця. Гэта значыць, што яны маюць досыць развітую сістэму лексічных адзінак, паэтычных сродкаў, выдатных майстроў слова, маюць людзей, якія прайшлі ўжо ўвесь той шлях, які прайшоў Пушкін, і якія маюць права перапрацоўваць ягоную спадчыну.

Беларуская літаратура ўзялася за Пушкіна ўжо на пачатку ХХ стагоддзя. Самая маштабная дзяржаўная акцыя па перакладах планавалася на 1937 год, бо гэта былі ўгодкі са смерці паэта. Рыхтавацца пачалі з трыццаць пятага года. Ва ўсіх братніх рэспубліках Савецкага Саюза былі створаныя адмысловыя камісіі, якія павінны былі займацца перакладам спадчыны Пушкіна на нацыянальныя мовы і падрыхтоўкай мерапрыемстваў. У гэтай акцыі было больш палітыкі, чым культуры. Удзел у такіх мерапрыемствах станавіўся абавязковым, асабістае жаданне не ўлічвалася. І імя Пушкіна, на жаль, стала сцягам у гэтым працэсе.

Для беларускіх літаратараў галоўным было тое, што, дзякуючы дзяржзаказу на пераклады, яны ў трыццаць пятым годзе атрымлівалі магчымасць сказаць тое, што ім хацелася, няхай нават і чужым голасам. Трыццаць пяты год – гэта вельмі цяжкі год для літаратараў: ужо прайшлі дзве маштабныя чысткі ў трыццатым і трыццаць пятым гадах, літаратурны авангард у высылцы, самыя яркія «нацыяналісты», беларуская інтэлігенцыя, пастраляныя ў трыццаць пятым. Пісьменнікі, згуртаваныя ў Саюз пісьменнікаў у трыццаць чацвёртым годзе, – гэта ўжо цалкам «государевы» людзі. Купала ўжо спрабаваў здзейсніць самагубства, Дудар нядаўна вярнуўся з высылкі, усе застрашаныя, пісаць тое, што хочацца, немагчыма. І тут – спадчына Пушкіна, чалавека, які ўсё сваё жыццё правёў у супрацьстаянні з уладай: то ў змаганні, то ў кампрамісах. Пушкін пакінуў неверагодны аб’ём паэтычнай рэфлексіі на тэмы «чалавек і ўлада», «чалавек і цар», «чалавек і воля», «воля і доля». І таму для нашых паэтаў гэта была своеасаблівая творчая палёгка – яны маглі пра гэта пісаць, хаця б перакладаючы Пушкіна.

Янка Купала, які ўзначаліў камісію, размеркаваў творы Пушкіна, якія трэба было перакладаць, сярод тых паэтаў, якім ён давярае. Сабе ён выбірае «Меднага конніка». Выбар невыпадковы. «Медны коннік» – самы знакаміты пушкінскі твор на тэму чалавека і ўлады. Для Купалы гэта вельмі балючая і важная тэма. Аднаму з самых натхнёных лірыкаў, Тодару Кляшторнаму, Купала даручае «Каменнага госця» – маленькую трагедыю, у якой чалавек эмацыянальны, лірычны, эстэтычна адораны, кідае выклік сістэме, увасобленай у вобразе каменнага госця. Сур’ёзны Глебка атрымлівае «Барыса Гадунова» – роздум на тэму ўлады. Эмацыянальны Мікола Хведаровіч атрымлівае заказ на пераклад «Бахчысарайскага фантана» – рамантычнай, узнёслай гісторыі пра любоў да радзімы, любоў да свайго. Аркадзь Куляшоў, вельмі малады, амбітны хлопец, – канешне, ён бы ўзяўся за нешта характэрна пушкінскае, сапраўды залатое. Але Купала дае яму «Цыганаў» – расповед пра тое, як чалавек выбірае паміж свабодай і адказнасцю за гэтую свабоду. Кузьма Чорны, наш выбітны празаік, бярэцца за «Аповесці Белкіна» і «Дуброўскага». А «Яўгена Анегіна» – галоўны пушкінскі твор, перліну ягонай спадчыны, найскладанейшую паэтычную рэч, – Купала даручае Алесю Дудару, чалавеку, чыя адукацыя дазваляе ўзяцца за такі твор, і які валодае менавіта той культурай верша, якая патрэбная для перакладу пушкінскіх радкоў.

Гэта трыццаць пяты год. Паэты з розным імпэтам і з рознымі падыходамі бяруцца за пераклады. У «Літаратуры і мастацтве» за трыццаць шосты год ёсць артыкул, дзе крытык піша, што беларускія пісьменнікі вельмі дрэнна перакладаюць Пушкіна: «Мы чакаем ад іх перакладаў, да трыццаць сёмага года пераклады павінны быць выдадзеныя, а здалі свае пераклады ў „Галоўліт“ толькі Дудар і Кляшторны». Астатнія яшчэ не ўзяліся за справу. А Алесь Дудар сапраўды ўсе восем глаў «Яўгена Анегіна» перакладае да трыццаць шостага года.

У лютым трыццаць шостага адбываецца неверагодная імпрэза: Дудар на сцэне Дома пісьменнікаў, на Савецкай 68, чытае «Яўгена Анегіна». Прывозяць мікрафоны, рэпрадуктары, выносяць іх на вуліцу. І «Анегін» па-беларуску гучыць на ўвесь Менск. А кожнаму ж вядомая анегінская страфа, пяцістопны ямб, і ўсе бягуць да Дома пісьменнікаў слухаць «Анегіна» па-беларуску. Момант славы і для паэта, і для мовы, і для спадчыны Пушкіна.

Фрагмент з перакладу ліста Таццяны Анегіну

Трыццаць сёмы год стаў фатальным не толькі для Пушкіна. Ён фатальны для нашай літаратуры. У кастрычніку мы страцім 108 чалавек у выніку курапацкага, напэўна, расстрэлу. 108 чалавек знікнуць з беларускай культуры назаўсёды. Сярод тых пушкінскіх кніг, якія выйдуць па-беларуску, не будзе «Яўгена Анегіна», не будзе «Каменнага госця». Пераклад «Станцыйнага наглядчыка» выйдзе без прозвішча перакладчыка. У перакладзе «Бахчысарайскага фантана» будзе замазана белай фарбай прозвішча Хведаровіча. Стагоддзе смерці Пушкіна беларуская літаратура будзе сустракаць скрываўленай, знясіленай, амаль знішчанай. Гэта таксама сімвалічна, гэта таксама неяк па-пушкінску –  неверагодная чалавечая і культурная трагедыя. Але літаратура ўсё ж вернецца. І вернецца да нас, і будзе сапраўды нашай, беларускай ужо спадчынай пушкінскае слова, перакладзенае нашымі выдатнымі творцамі.

Нашто перакладаць Пушкіна?

Даследчыца і пісьменніца Ганна Севярынец распавядае пра легендарную навучальную ўстанову, якую так і не ўдалося знішчыць дарэшты.

Minsk

Belarusian poet, prose writer, playwright, book critic, publicist, translator, teacher, public figure. A classic of Belarusian literature, one of the founders of modern Belarusian literature and Belarusian literary language. Birth name Kanstancin Mickievič.

Jakub Kołas

1882–1956

1920s

На Беларусі было тры легендарныя навучальныя ўстановы. Віленскі ўніверсітэт, калыска Яна Чачота, Адама Міцкевіча і Тамаша Зана, філаматаў і філарэтаў, а таксама паўстання 1831 года. Горы-Горацкая акадэмія, якая ўзгадавала Кастуся Вераніцына, аўтара «Тараса на Парнасе», і нарадзіла амаль увесь студэнцкі фальклор пачатку стагоддзя, і – Белпедтэхнікум.

Гэта быў наш Царскасельскі ліцэй – унікальнае месца, у якім з небывалым імпэтам і неверагоднай якасцю гатаваліся нацыянальныя кадры. Тут выкладалі Якуб Колас, Мікола Байкоў, Яўхім Кіпель, Уладзімір Тэраўскі, Міхась Грамыка, Язэп Лёсік, Міхайла Піятуховіч, Юльян Дрэйзін – выбітныя творцы і навукоўцы беларускага Адраджэння. Тут адначасова вучыліся Паўлюк Трус, Пятро Глебка, Максім Лужанін, Андрэй Александровіч, Зіна Бандарына, Наталля Вішнеўская, Алесь Якімовіч, Сяргей Серада-Дарожны, Змітрок Астапенка, Валер Маракоў, Лукаш Калюга – малады буйны цвет новай беларускай літаратуры.

Выпускнік Белпедтэхнікума – гэта было званне. Спачатку ганаровае, а потым, напрыканцы дваццатых, – небяспечнае. З Белпедтэхнікуму? Ага! Значыцца, нацдэм. Леанід Маракоў распачаў даследаванне Белпедтэхнікума менавіта з расстрэльных спраў 1937 года – заўважыў, што сярод «нацдэмаў» чамусьці вельмі многа тых, хто скончыў Белпедтэхнікум. Адтуль мы ведаем найбольш, з тых расстрэльных спраў, бо архіў легендарнай установы, канешне ж, не захаваўся.

А ў «Маладняку» за 1925 год была надрукаваная цэлая паэма, прысвечаная МБПТ: студэнт Алесь Якімовіч уславіў альма-матэр ва ўзнёслых вершах. Усё знікла, а вершы – жывыя. Вершы і памяць. Тое, што застанецца назаўсёды.

Белпедтэхнікум – alma mater паэтаў 1920‑ых

Імя Алеся Дудара адносна нядаўна вярнулася да шырокай публікі – у асноўным дзякуючы намаганням даследчыцы Ганны Севярынец. У гэтай лекцыі яна адкрывае малавядомыя дагэтуль бакі асобы і творчасці неўтаймаванага маладнякоўца – паэта, крытыка і перакладчыка.

Belarusian poet, prose writer, translator, linguist and a literary critic.

Uładzimir Duboŭka

1900–1976

Алесь Аляксандравіч Дайлідовіч увайшоў у беларускую літаратуру пад псеўданімам Алесь Дудар, а ў гісторыю крытыкі – пад псеўданімам Тодар Глыбоцкі. Калі мы звернемся да фактаў, якія прынята ўносіць у энцыклапедыі, то можна згадаць, што Алесь Дудар – адзін з шасці арганізатараў легендарнага «Маладняка», адзін са стваральнікаў маладой беларускай літаратуры, першы беларускі крытык, які выдаў кнігу сваіх артыкулаў, першы беларускі перакладчык «Фаўста» Гётэ, «Атэла» Шэкспіра, «Яўгенія Анегіна» Пушкіна.

Але адкуль узяўся ў яго паэтычны талент, неверагодная культура верша? У яго адзін год адукацыі ў мінскай гімназіі, адзін – у тамбоўскай гімназіі, потым – вайна, эвакуацыя, польская акупацыя. Пасля ён вучыўся ў Якуба Коласа разам з Александровічам ды Глебкам, хадзіў да Коласа на курсы беларусазнаўства – і быў першым сярод яго вучняў. Талент Алеся Дудара высока ставіў Янка Купала.

Алесь Дудар прыйшоў у паэзію ў 17 год. Паўтара года ён быў акцёрам вандроўнага тэатра Уладзіслава Галубка. Гэта быў калектыў людзей, якія пешшу вандравалі па ўсёй Беларусі з яскравымі народнымі спектаклямі. Алесь Дудар прыходзіць у літаратуру менавіта праз гэты вандроўны тэатр. Амаль адразу яго запрашаюць кіраваць аддзелам паэзіі ў «Савецкую Беларусь», ён становіцца адным з родапачынальнікаў «Маладняка», засноўвае яго віцебскую філію, менскую філію, полацкую філію. Яго запрашалі на пасаду рэдактара ў «Маладняк», яго запрашалі адказным сакратаром у гэты часопіс. Ні на адной пасадзе Алесь Дудар не затрымліваецца. Адам Бабарэка пісаў пра яго, што гэта быў «такі тып бесклапотніка».

Крытыкі, якія сачылі за Алесем Дударом, адзначалі, што гэта паэт у першую чаргу неверагоднай шчырасці. Калі Дудар напісаў верш «Пасеклі край наш папалам...» – контррэвалюцыйны, яркі твор, – ён усім яго паказваў. Алеся Дудара нават палічылі правакатарам.

Як вельмі эмацыянальны чалавек Алесь Дудар аказваўся ўдзельнікам літаральна кожнага літаратурнага антыпартыйнага скандалу. «Ліст трох» падпісваюць Міхась Зарэцкі, Андрэй Александровіч і Алесь Дудар. Прычым Зарэцкага і Александровіча вельмі хутка «зламалі». Праз некалькі дзён яны апублікавалі абвяржэнне ў той жа «Савецкай Беларусі». Дудара ламалі на дзень больш. Тэатральная дыскусія – значыць, там Дудар. Нацдэмаўскія выступы ў прэсе – значыць, там Дудар. Не таму, што ён быў «вораг», а проста гэта быў чалавек, які не ўмеў быць асцярожным.

Адначасова Дудар быў вельмі мяккі. Ім было вельмі лёгка маніпуляваць, таму як крытык Тодар Глыбоцкі ён сёння мае сумнеўную славу. Ён удзельнічаў у кампаніі супраць нацдэму, хаця сам быў першы нацдэм сярод усіх магчымых, ён удзельнічаў у кампаніях супраць Уладзіміра Дубоўкі, супраць Адама Бабарэкі, таму што ён у той час знаходзіўся пад уплывам Цішкі Гартнага. Гэта быў менавіта такі тып чалавека – «вечнага падлетка», які давярае тым, каго лічыць вартым павагі. Напэўна, з такіх людзей потым вырастаюць сур’ёзныя хлопцы, якія ўжо разумеюць сваё месца ў свеце, разумеюць, што трэба рабіць. А Дудар быў расстраляны ў 32. Ён проста не паспеў стаць дарослым.

Адкуль узялася ў Алеся Дудара яго неверагодная лінгвістычная адоранасць? Ён перакладаў з французскай, з нямецкай, з англійскай, з польскай, з рускай моў. Доўгі час лічылася, што перакладаў ён з рускіх падрадкоўнікаў альбо наогул з рускіх перакладаў. Напрыклад, бярэ пераклад «Фаўста» Пастарнака і з яго перакладае на беларускую мову. Але на сённяшні дзень ужо ёсць дадзеныя экспертаў, што Дудар перакладаў з арыгіналаў. Ён сышоў з першага ж курса БДУ ў выніку скандалу, не меў універсітэцкай адукацыі. Яго неверагодная бібліятэка, на якую ішла траціна ганарару, налічвала больш за тысячу тамоў. Тое, што ён пакінуў: яго пераклад «Анегіна», яго вершы, яго проза – гэта якраз і ёсць ягоная вартасць.

Іншага такога паэта ў беларускай літаратуры мы не ведаем. 80 год у нас не было магчымасці да гэтага далучыцца. І зараз, калі гэтая магчымасць ёсць, ёй трэба карыстацца.