Дудар на кані, загарэлы дачарна Купала і Янка Маўр у атачэнні пальмаў. Дзе б вы ні бавілі адпачынак: на пляжы, у гарах ці на рыбалцы ў роднай вёсцы, раім звярнуцца па свежыя ідэі для фота да беларускіх класікаў. 

Апошні народны паэт Беларусі

Ryhor Baradulin

1935 - 2014

Belarusian poet, prose writer, translator, linguist and a literary critic.

Uładzimir Duboŭka

1900–1976

Belarusian poet, book critic, translator. Birth name Alaksandr Dajlidovič.

Aleś Dudar

1904–1937

Belarusian poet, playwright, translator, classic of Belarusian literature, one of the founders of modern Belarusian literature and Belarusian literary language. Birth name Ivan Łucevič.

Janka Kupała

1882–1942

Uładzimir Karatkievič

(1930–1984)

Міхась Зарэцкі

zarecki

Literature

XX Century

Як адпачывалі класікі

Наша «цнатлівая» літаратура насамрэч ніколі не цуралася цялеснасці. Сабралі для вас вершы беларускіх класікаў з эратычнымі матывамі. Гарэзлівыя, шчырыя і ўтрапёныя — як сны ў купальскую ноч.

Беларускі паэт, дзяржаўны дзеяч.

Генадзь Бураўкін

1936 — 2014

Maksim Bahdanovič

1891–1917

1912 - 1995
Паэт, перакладчык, грамадскі і дзяржаўны дзеяч

Maksim Tank

tank

Poetry

Эратычныя вершы беларускіх класікаў

Вусы і беларусы — лёсавызначальная рыфма. Пышныя або акуратныя, па-шляхецку (ці па-хіпстарску) падкручаныя, падковаю, доўгія, шчотачкай... Часы змяняюцца, а вусы застаюцца атрыбутам, які стварае адметны тутэйшы стыль. Паспрабуй пазнаць знакамітых беларусаў па іх вусах!

Belarus

Belarusian poet, prose writer, playwright, book critic, publicist, translator, teacher, public figure. A classic of Belarusian literature, one of the founders of modern Belarusian literature and Belarusian literary language. Birth name Kanstancin Mickievič.

Jakub Kołas

1882–1956

Music

Тэст: Пазнай беларусаў па іх вусах

Імя Алеся Дудара адносна нядаўна вярнулася да шырокай публікі – у асноўным дзякуючы намаганням даследчыцы Ганны Севярынец. У гэтай лекцыі яна адкрывае малавядомыя дагэтуль бакі асобы і творчасці неўтаймаванага маладнякоўца – паэта, крытыка і перакладчыка.

Minsk

USSR

BSSR

Alexander Pushkin

1799–1837

1930s

1920s

Алесь Аляксандравіч Дайлідовіч увайшоў у беларускую літаратуру пад псеўданімам Алесь Дудар, а ў гісторыю крытыкі – пад псеўданімам Тодар Глыбоцкі. Калі мы звернемся да фактаў, якія прынята ўносіць у энцыклапедыі, то можна згадаць, што Алесь Дудар – адзін з шасці арганізатараў легендарнага «Маладняка», адзін са стваральнікаў маладой беларускай літаратуры, першы беларускі крытык, які выдаў кнігу сваіх артыкулаў, першы беларускі перакладчык «Фаўста» Гётэ, «Атэла» Шэкспіра, «Яўгенія Анегіна» Пушкіна.

Але адкуль узяўся ў яго паэтычны талент, неверагодная культура верша? У яго адзін год адукацыі ў мінскай гімназіі, адзін – у тамбоўскай гімназіі, потым – вайна, эвакуацыя, польская акупацыя. Пасля ён вучыўся ў Якуба Коласа разам з Александровічам ды Глебкам, хадзіў да Коласа на курсы беларусазнаўства – і быў першым сярод яго вучняў. Талент Алеся Дудара высока ставіў Янка Купала.

Алесь Дудар прыйшоў у паэзію ў 17 год. Паўтара года ён быў акцёрам вандроўнага тэатра Уладзіслава Галубка. Гэта быў калектыў людзей, якія пешшу вандравалі па ўсёй Беларусі з яскравымі народнымі спектаклямі. Алесь Дудар прыходзіць у літаратуру менавіта праз гэты вандроўны тэатр. Амаль адразу яго запрашаюць кіраваць аддзелам паэзіі ў «Савецкую Беларусь», ён становіцца адным з родапачынальнікаў «Маладняка», засноўвае яго віцебскую філію, менскую філію, полацкую філію. Яго запрашалі на пасаду рэдактара ў «Маладняк», яго запрашалі адказным сакратаром у гэты часопіс. Ні на адной пасадзе Алесь Дудар не затрымліваецца. Адам Бабарэка пісаў пра яго, што гэта быў «такі тып бесклапотніка».

Крытыкі, якія сачылі за Алесем Дударом, адзначалі, што гэта паэт у першую чаргу неверагоднай шчырасці. Калі Дудар напісаў верш «Пасеклі край наш папалам...» – контррэвалюцыйны, яркі твор, – ён усім яго паказваў. Алеся Дудара нават палічылі правакатарам.

Як вельмі эмацыянальны чалавек Алесь Дудар аказваўся ўдзельнікам літаральна кожнага літаратурнага антыпартыйнага скандалу. «Ліст трох» падпісваюць Міхась Зарэцкі, Андрэй Александровіч і Алесь Дудар. Прычым Зарэцкага і Александровіча вельмі хутка «зламалі». Праз некалькі дзён яны апублікавалі абвяржэнне ў той жа «Савецкай Беларусі». Дудара ламалі на дзень больш. Тэатральная дыскусія – значыць, там Дудар. Нацдэмаўскія выступы ў прэсе – значыць, там Дудар. Не таму, што ён быў «вораг», а проста гэта быў чалавек, які не ўмеў быць асцярожным.

Адначасова Дудар быў вельмі мяккі. Ім было вельмі лёгка маніпуляваць, таму як крытык Тодар Глыбоцкі ён сёння мае сумнеўную славу. Ён удзельнічаў у кампаніі супраць нацдэму, хаця сам быў першы нацдэм сярод усіх магчымых, ён удзельнічаў у кампаніях супраць Уладзіміра Дубоўкі, супраць Адама Бабарэкі, таму што ён у той час знаходзіўся пад уплывам Цішкі Гартнага. Гэта быў менавіта такі тып чалавека – «вечнага падлетка», які давярае тым, каго лічыць вартым павагі. Напэўна, з такіх людзей потым вырастаюць сур’ёзныя хлопцы, якія ўжо разумеюць сваё месца ў свеце, разумеюць, што трэба рабіць. А Дудар быў расстраляны ў 32. Ён проста не паспеў стаць дарослым.

Адкуль узялася ў Алеся Дудара яго неверагодная лінгвістычная адоранасць? Ён перакладаў з французскай, з нямецкай, з англійскай, з польскай, з рускай моў. Доўгі час лічылася, што перакладаў ён з рускіх падрадкоўнікаў альбо наогул з рускіх перакладаў. Напрыклад, бярэ пераклад «Фаўста» Пастарнака і з яго перакладае на беларускую мову. Але на сённяшні дзень ужо ёсць дадзеныя экспертаў, што Дудар перакладаў з арыгіналаў. Ён сышоў з першага ж курса БДУ ў выніку скандалу, не меў універсітэцкай адукацыі. Яго неверагодная бібліятэка, на якую ішла траціна ганарару, налічвала больш за тысячу тамоў. Тое, што ён пакінуў: яго пераклад «Анегіна», яго вершы, яго проза – гэта якраз і ёсць ягоная вартасць.

Іншага такога паэта ў беларускай літаратуры мы не ведаем. 80 год у нас не было магчымасці да гэтага далучыцца. І зараз, калі гэтая магчымасць ёсць, ёй трэба карыстацца.

Алесь Дудар – вяртанне генія?

Паэт, празаік, перакладчык, мовазнаўца, які на 27 гадоў быў выкраслены з літаратуры. 


1960s

Калі ўзнікне ідэя зняць беларускі нацыянальны блокбастар, героем гэтай стужкі стане Уладзімір Дубоўка. Напэўна, больш адпаведнай асобы ў нас на сёння няма. Дубоўка – класік айчыннай літаратуры, паэт, празаік, перакладчык, мовазнаўца. Але пра мовазнаўцаў не здымаюць фільмы.

Уладзімір Дубоўка. 1925 год.

Ён меў незвычайны лёс: хлопец з падвіленскай вёскі Манькавічы, апынуўшыся ў Маскве, стаў студэнтам Вышэйшага літаратурна-мастацкага інстытута імя Валерыя Брусава, пасля сакратаром кабінета паэтыкі пры ім, быў улюбёным вучнем Брусава. Дубоўка быў супрацоўнікам першага пастпрэдства БССР пры ўрадзе РСФСР, 10 гадоў адпрацаваў у Крамлі, ва ўрадавых кабінетах.

З 1930 года Уладзімір Дубоўка быў выключаны з гісторыі літаратуры на 27 гадоў. Ён мае чатыры судовыя выракі, тры высылкі, адзін лагерны тэрмін. Гэта адзіны з паэтаў свету, які пасля такой паўзы вяртаецца ў літаратуру. Прычым вяртаецца ў літаратурны авангард чалавекам, які, маючы амаль 60 гадоў, здольны заняць у літаратуры першае месца. Вяртаецца і перакладае санеты Шэкспіра.

Уладзімір Дубоўка стаў легендай яшчэ пры жыцці. Напрыканцы 1950-х гадоў, калі ён вяртаўся, па ўсім Менску ішла пагалоска: «Дубоўка вярнуўся!». З тых, каго выслалі ў 1930-х, вярнуўся толькі Дубоўка, застаўшыся незламаным. Гэта было вельмі важна, таму што у 1930-я гады менавіта Дубоўка быў паэтам, які фарміраваў літаратурны трэнд, абагульняў папярэдніх літаратараў і распачынаў новую эпоху. Янка Купала аднойчы публічна сказаў яму, маладому на той момант паэту: «Ты – Пушкін, я перад табой толькі Дзяржавін».

Кнігі Дубоўкі былі знішчаныя з бібліятэк, у тым ліку і прыватных, ліквідаваныя са школ. Людзі баяліся хаваць у сябе зборнікі Дубоўкі. Датуль яго кнігі былі амаль у кожным доме, бо папулярнасць Дубоўкі сярод беларускіх чытачоў можна параўнаць з папулярнасцю Ясеніна ў Расіі.

Нягледзячы на 27 гадоў, праведзеных у пакутах, у маўчанні, ва ўмовах, у якіх шмат людзей зламалася, Дубоўка застаўся чалавекам найвышэйшых маральных якасцяў. Гэта амаль адзіны беларускі паэт таго часу, якому немагчыма прад’явіць абвінавачванняў. Дубоўка пад катаваннямі не напісаў ніводнага даносу, паклёпу, ніводнага слова, якое магло б каму-небудзь пашкодзіць. Хаця ў яго былі ворагі, людзі, якіх ён вельмі не любіў, да якіх ставіўся без павагі. Напрыклад, вельмі складанымі былі адносіны з Цішкам Гартным. І калі Гартнага пераследавалі падчас судовага працэсу 1937 года, у Дубоўкі папрасілі напісаць на яго якую-небудзь паперу. Але Дубоўка адмовіўся, хаця ведаў, якія наступствы магло мець такое рашэнне.

Уладзімір Дубоўка з сынам Альгердам і маці ў высылцы ў Чабаксарах. 1935 год.

Лагерны тэрмін Дубоўкі доўжыўся дзесяць гадоў – з 1937 па 1947. Гэта былі самыя страшныя гады ў сталінскіх лагерах, бо з пачаткам вайны ў 1941 годзе зэкаў перасталі карміць, яны павінны былі самі здабываць сабе ежу. Людзі, якія былі з Дубоўкам у лагеры ў Бірабіджане, казалі, што побач з ім лёгка было застацца чалавекам, таму што ён патрабаваў, напрыклад, чысціць зубы кожную раніцу. Умывацца. Мыць рукі. Заставацца чалавекам нават у дробязях.

Перажыты лёс адлюстраваны ў паэзіі Дубоўкі. Чытаць вершы можна па-рознаму, маючы пры гэтым розныя мэты. Але калі гаворка ідзе пра тое, што мы як нацыя павінны мець унутраны стрыжань, падмурак, на якім мы стаім, нейкую зямлю пад нагамі, то гэтай цвёрдай зямлёй, якая ніколі не здрадзіць, можна назваць творчасць Уладзіміра Дубоўкі.