У гэтай лекцыі даведаемся пра заблытаны лёс помніка са збору мастацкага музея, а таксама пра тое, што ж ён насамрэч такое

The National Art Museum

Belarus

History

Painting

XVII century

Знята з тэхнічнай падтрымкай партала Ethno.by 

У зборы нацыянальнага мастацкага музея ёсць вельмі цікавы помнік — гэта створкі дзвярэй з разбянымі выявамі святых: чатырох евангелістаў, а над імі — святога Сімяона Стоўпніка і святога Мікалая Цудатворца. Дагэтуль помнік быў атрыбутаваны як царскія вароты — дэталь іканастаса, якая ўяўляе сабой перагародку паміж алтарнай часткай храма і яго асноўным аб’ёмам. 

Гэты помнік мае пакручасты лёс: да вайны ён захоўваўся ў Віцебску, пасля быў вывезены ў Германію, а потым, у 1955 годзе, вярнуўся на радзіму. Ці гэта сапраўды былі царскія вароты, ці нешта іншае — расказвае старшы навуковы супрацоўнік нацыянальнага мастацкага музея Станіслаў Чавус.

Царскія вароты. Або ўсё ж такі не?

Амаль страчаны шэдэўр беларускага жывапісу, вырваны рэстаўратарамі з нябыту 

Minsk

Ян Дамель

(1780—1840)

Стваральніца і першая дырэктарка Нацыянальнага мастацкага музея. З настойлівасцю дэтэктыва расшуквала "беларускі след" у жывапісных палотнах і любой цаной вяртала іх на радзіму. 

Alena Aładava

1907-1986

XIX century

«Хрыстос у аліўным садзе» — самае буйное з вядомых на сённяшні дзень палотнаў Яна Дамеля. Гісторыя стварэння гэтага выбітнага абраза, як і само жыццё мастака, вельмі цьмяная: яна адкрываецца нам асобнымі дэталямі, якія раскіданы па архіўных дакументах і ўспамінах — напрыклад, у 1850-х гадах Уладзіслаў Сыракомля пісаў, што бачыў гэтую карціну ў мінскім Кальварыйскім касцёле.

Сюжэт гэтага абраза мае розныя назвы: «Хрыстос у аліўным садзе» або «Агонія ў аліўным садзе» — у каталіцтве, «Маленне аб чашы» — у праваслаўі. Малітва Хрыста, якая ўкладаецца ўсяго ў некалькі сказаў, стала падмуркам для мноства жывапісных, літаратурных і музычных твораў. Пра адметнасці палатна Яна Дамеля прапануем даведацца ў новай відэалекцыі ад Мастацкага музея.

«Маленне аб чашы» Яна Дамеля 

Пісаў па памяці, любіў арганізоўваць выставы сам-адзін, стварыў 6 000 палотнаў. Што яшчэ мы ведаем пра Івана Канстанцінавіча Айвазоўскага?

Ivan Aivazovsky

1817—1900

XX Century

«Дзявяты вал» (1850), «Ноч на Чорным моры» (1879), «Карабель сярод бурнага мора» (1887). Нягледзячы на тое, што Айвазоўскі — адзін з самых знакамітых мастакоў, «зорка першай велічыні», многае з яго біяграфіі дагэтуль застаецца невядомым для большасці людзей. Напрыклад, што ён не толькі вялікі рускі, але і вялікі армянскі мастак, што ён быў паспяховы не толькі як марыніст, але і як фермер і што адна з яго карцін стала прызам мінскай латарэі ў канцы XIX стагоддзя.

Работы Айвазоўскага то з’яўляліся ў Мінску, то прападалі. І тым не менш сёння ў Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь знаходзяцца 13 палотнаў. Пра тое, як стваралася і папаўнялася гэта калекцыя, распавядае Надзея Вусава.

Айвазоўскі і Мінск

Май Данцыг  – беларускі мастак, які не толькі па-іншаму яскрава і манументальна заявіў пра Мінск, але і стварыў на палотнах сваю, асаблівую рэальнасць.

USSR

Belarusian artist active during the Soviet era and independence of Belarus.

Mai Dantsig

(1930-2017)

1960s

Знята пры тэхнічнай падтрымцы партала Ethno.by 

Маладыя мастакі, які прыйшлі ў савецкае і беларускае мастацтва, кардынальна адрозніваліся ад сваіх папярэднікаў. Сапраўдныя бунтары, яны з аднаго боку, хацелі разбурыць традыцыю, якая склалася да гэтага, з іншага — былі вымушаныя заставацца ў межах сацрэалізму.

Май Данцыг здолеў па-новаму зірнуць на тэмы, характэрныя для таго перыяду, і зрабіць пейзаж, які лічыўся другасным жанрам, такім жа значным, як і жанр сюжэтна-тэматычнай карціны. 

Нерэальны, але пераканаўчы ракурс, насычаны каларыт, калаж  — у карціне «Мой горад старажытны, малады» (1972), якая зрабілася візітоўкай Мінска, адлюстраваныя ўсе тыя прыёмы, якія дазваляюць творчасці Мая Данцыга заставацца актуальнай і сёння. 

Май Данцыг і яго Мінск

Асаблівае адчуванне каларыстычнай гамы дазволіла Марыі Ісаёнак зрабіцца «каралевай нацюрморта», адной з нешматлікіх мастачак, чые карціны ўвайшлі ў экспазіцыю сучаснага беларускага мастацтва

Today

Знята пры тэхнічнай падтрымцы партала Ethno.by  

Марыя Ісаёнак нарадзілася ў невялікай вёсцы Кісялі, у сям’і вясковай інтэлігенткі. Прыроднае адчуванне колеру прывяло яе ў «мастацкую сталіцу» — горад Віцебск. Павучыўшыся ў маладых педагогаў-каларыстаў, Марыя адправілася ў Мінскую мастацкую вучэльню.

Пра радасць жыцця, урачыстасць колеру і святла, якія хаваюцца за словазлучэннем «кветкавы нацюрморт» і пра тое, як фарміраваўся стыль беларускай мастачкі, глядзіце ў лекцыі з Надзеяй Вусавай.

Беларускі жаночы нацюрморт: Марыя Ісаёнак

Беларуская авангардыстка, пра якую вы, хутчэй за ўсё, не чулі

Europe

Russian Empire

Мастак-супрэматыст, аўтар "Чорнага квадрату"

Kazimir Malevich

1879–1935

Надзея Хадасевіч-Лежэ — легендарная фігура ў мастацтве ХХ стагоддзя. Яна рана пакінула роднае Асецішча, вучылася жывапісу ў Смаленску і Варшаве, каб  урэшце апынуцца ў Парыжы і застацца там назаўжды. Няпростая біяграфія мастачкі адлюстравалася і ў яе творчасці: яна пачынала з супрэматызму, прайшла рэалістычны этап, працавала ў стылі пурызму і прымітывізму. Стылістычныя эксперыменты ўвасабляліся ў розных жанрах: жывапіс, графіка, у тым ліку станковая, манументальная мазаіка, скульптура, ювелірнае мастацтва, — пры гэтым на ўсіх работах Надзеі ляжыць пячатка яе незвычайнага характару і ўнікальнага стылю.

Шматгранная мастачка, пацыфістка, перакананая камуністка, удзельніца руху Супраціву, вядомая пад рознымі імёнамі і прозвішчамі, яна практычна забытая на сваёй радзіме, у Беларусі. Аднак сама Надзея ніколі не забывалася пра свае карані: менавіта дзякуючы ёй наш мастацкі музей можа пахваліцца работамі Фернана Лежэ і Пабла Пікаса, якія Надзея разам са сваімі карцінамі перадала ў дар музею.

Надзея Лежэ: мастачка і барацьбітка

Язэп Драздовіч – мастак, якога немагчыма пераблытаць ні з кім іншым. Аб тым, якія сэнсы можна разгледзець у дзівосных сусветах беларускага творцы, распавядае вядучая навуковая супрацоўніца Нацыянальнага мастацкага музея Вольга Архіпава.

Belarusian artist, sculptor, ethnographer.

Jazep Drazdovič

1888–1954

Nasha Niva

1920s

Язэп Драздовіч, безумоўна, унікальная фігура для беларускага мастацтва, якая апярэдзіла свой час. Здзіўляе ўжо сама разнастайнасць тэм яго жывапісу: тут і незвычайнае бачанне гісторыі Беларусі, і архітэктурныя замалёўкі, і казачныя краявіды на дыванах-маляванках, і, канечне, яго знакамітыя відзяжы касмічнага жыцця. Апроч таго, Драздовіч самастойна займаўся даследаваннямі космасу, выдаўшы кнігу «Нябесныя бегі»; збіраў этнаграфічны матэрыял, схадзіўшы Беларусь уздоўж і ўпоперак; ствараў літаратурныя творы, – і шмат чаго яшчэ.

Аднак галоўным захапленнем Драздовіча стаў космас. Мастак не толькі маляваў тое, што было вядома тагачаснай навуцы, але і сам ствараў сусветы, якія апісваў у найдрабнейшых дэталях. Прычым Драздовіч сцвярджаў, што бачыў жыццё на Марсе, Сатурне і Месяцы, падарожнічаючы па іх... у сваіх снах. Затым ён замалёўваў убачанае і спрабаваў разгадаць, як уладкавана жыццё тамтэйшых людзей, якія ў іх звычаі, апісваў іншапланетныя гарады і прыроду, – і ў гэтых яго апісаннях абсалютна дзівосна спалучаліся навука і фантазія.

Мастак, які на сваім вяку перажыў адразу некалькі эпахальных зломаў, стаў сведкам абедзвюх сусветных войнаў і жыў у асяроддзі ўсеагульнай непісьменнасці, усё ж верыў у магчымасць новага, лепшага свету, дзе ў аснову ўсяго ляжа гуманізм. Адной з галоўных ідэй сусветаў Драздовіча стала ідэя пра мір і гармонію. Якраз адсюль выходзяць усе яго аповеды пра іншае жыццё, да якога трэба ставіцца талерантна, паважаць усе яго праявы і формы, якімі б яны ні былі, – на нашей планеце альбо на іншых.