Часта можна пачуць заўвагі, што тое ці іншае беларускае слова — русізм, паланізм ці нейкае іншае запазычанне. Можа скласціся ўражанне, што наша мова толькі пасіўна чапляе гэтыя «ізмы» ад суседзяў. Але, як пісаў Багушэвіч, яна такая ж людская, як і астатнія, і таксама можа дзяліцца ўласнай лексікай. А гэта значыць, што і ў іншых мовах можна адшукаць беларусізмы. 

Беларусь

Восточная Европа

ВКЛ

Лингвистика

З Польшчай Беларусь мае вялікі перыяд агульнай гісторыі, нашы мовы кантактавалі даўно і ўплывалі адна на адну.

Важную ролю ў гісторыі гэтых кантактаў адыграў статус старабеларускай мовы ў Вялікім Княстве Літоўскім. Гэта была дзяржаўная мова, мова справаводства. Менавіта на ёй напісаныя статуты ВКЛ, якія тагачасная Польшча брала за ўзор*. Таму некаторая юрыдычная лексіка трапляла ў польскую мову з беларускай. Напрыклад, слова 

 (бяспраўе) сустракаецца ў старабеларускіх дакументах значна раней, чым у польскіх.

У іншых сферах жыцця беларусізмы з’яўляліся ў польскай мове праз стасункі шляхты з ВКЛ і Кароны Польскай. Нават калі з XVI стагоддзя ўзмацнілася паланізацыя беларускай шляхты, у сваёй гаворцы яна захоўвала мясцовыя рысы, якія траплялі ў польскую. Да XVIII стагоддзя ў мову нашых суседзяў такім чынам трапілі такія словы, як 

hodować (гадаваць), hreczka (грэчка), puchacz (пугач), żubr (зубр).

Напрыканцы XVIII стагоддзя беларускія землі трапілі ў склад Расійскай імперыі. На беларускай мове болей не пісалі дзяржаўных дакументаў. Аднак і ў XIX стагоддзі яна мела пэўны ўплыў на польскую. Тады надышоў час польскамоўных беларускіх пісьменнікаў, якія былі звыклыя да народных гаворак і дадавалі іх элементы ў свае тэксты. Выбітны прыклад 

 філарэт Адам Міцкевіч, які прынёс у літаратурную польскую мову словы 

dziady (дзяды), kraska (краска), siaki-taki (сякі-такі), łaszczyć się (лашчыцца).

Са сваімі паўночна-заходнімі суседзямі беларусы жылі ў адной дзяржаве даўжэй, чым з палякамі, таму ў іх мове можна назіраць большы беларускі ўплыў. Запазычанні адбываліся і праз пісьмовыя дакументы, і праз побытавую гаворку. Аднак першым шляхам беларусізмы вандравалі на поўнач радзей, бо ў той час справаводства на літоўскай мове (у сучасным разуменні) амаль не вялося.

Таму запазычанняў з народнай гаворкі, якія закранаюць больш практычныя аспекты жыцця, болей за канцылярызмы. Такім чынам новая лексіка трапляла і ў дыялектную, і ў літаратурную мову. Паводле розных мовазнаўцаў, гэта ад 1000 да 3000 слоў. З беларускай мовы ў літоўскую перайшлі, напрыклад, назвы раслін:

 прадметаў хатняй гаспадаркі

), абстрактных паняццяў: krivda (

У 1791 годзе ў Расійскай імперыі была ўведзена мяжа яўрэйскай аселасці. Праз гэта вялікая колькасць яўрэяў пасялілася ў беларускіх гарадах і мястэчках. У XIX стагоддзі іх колькасць складала ад 51% да 90% гарадскога насельніцтва. Яўрэйская і беларуская культуры вельмі ўплывалі адна на адну. Гэта адбілася таксама і на мовах. У ідышыстыцы нават існуе тэрмін vajsrusiše redenišn — беларуская гаворка.

Праз вельмі блізкія кантакты часам даволі цяжка вызначыць, што прыйшло ў ідыш з беларускай, а што — наадварот. Але прынамсі шэраг словаў мы можам назваць беларусізмамі, напрыклад:

Беларускія яўрэі нават ужывалі выразы, якія ўяўлялі сабой сумесь беларускай і ідыш. Гэта 

 (ведаць, пачым фунт ліха), 

 (быць з кімсьці запанібрата).

Бадай, выраз «беларусізмы ў руская мове» ў першую чаргу выкліча асацыяцыі з трасянкай і размаітымі «шуфлядкамі» расейскамоўных беларусаў. Аднак былі выпадкі, калі беларуская ўплывала на маўленне жыхароў Расіі.

У XV–XVII стагоддзях сітуацыя была падобная да той, якая склалася ў дачыненні да польскай. Як і ў Польшчы, у Вялікім Княстве Маскоўскім старабеларускія прававыя дакументы браліся за ўзор пры фарміраванні юрыдычнай лексікі — настолькі яны былі добра напісаныя. Так у рускую мову прыйшлі словы 

бесправие (бяспраўе), родины (радзіны), будка (будка), варта (варта), витати (вітаць), гроши (грошы), дбати (дбаць), здрайца (здраднік), зневага (знявага), баламут (баламуцень). 

Не ўсе з іх захаваліся ў сучаснай рускай мове ў нязменным выглядзе, але важны сам факт запазычання.

Пачынаючы з XIX стагоддзя беларускія словы трапляюць ў жаргонную лексіку рускай мовы. Расійскі крымінальны жаргон змяшчае словы з моў размаітых народаў, што ў той ці іншы час насялялі Расію ці СССР. Такую разнастайнасць ён атрымаў, па-першае, праз шматнацыянальны склад вязняў у месцах пазбаўлення волі. Па-другое, дзіўнаватую незразумелую лексіку зручна выкарыстоўваць дзеля маскіроўкі і большай скрытнасці. Абедзве прычыны дапускаюць прысутнасць у расійскім жаргоне беларусізмаў. Аднак многія расійскія крыніцы, што вывучаюць паходжанне жаргону, згадваюць толькі ўкраінскую і польскую як крыніцы запазычванняў, неабгрунтавана абмінаючы беларускую.

З’яўляецца праблемай і тое, што часта немагчыма адрозніць, адкуль менавіта слова трапіла ў жаргон — з беларускай, украінскай ці польскай. Тым не менш, пра шэраг выразаў можна меркаваць, што яны — беларусізмы. Гэта, напрыклад, словы 

(ювелірныя ўпрыгожанні)

(падрыхтоўка да буйнога крадзяжу)

(збіць з панталыку, адхіліць ад правільнай думкі).

Але цяпер, каб карыстацца беларусізмамі, неабавязкова здзяйсняць злачынствы. Некалькі беларускіх словаў замацаваліся ў паўсядзённым расійскім слэнгу:

Як мы бачым, беларуская мова таксама грала істотную ролю ў гісторыі моў нашых суседзяў і займае свой 

свой пачэсны пасаг між народамі».

Мария Демьяченко