Да якога кірунку ўсё ж такі адносіць яго музыку? Што агульнага паміж Дэвідам Боўі і Фрэнкам Сінатрам? Ці ёсць жыццё на Марсе?


Еўропа

Брытанскі рок-музыка, аўтар песень, прадзюсар, гукарэжысёр, мастак і акцёр.

Дэвід Боўі

1947–2016

Музыка

XX стагоддзе

10 студзеня 2016 года пайшоў з жыцця чалавек, якога многія называлі адной з самых яркіх і значных зорак, што паўплывалі на культуру ў ХХ стагоддзі. Прысвячэнні яму рабілі Arcade Fire і Placebo, Ігі Поп і Майкл Стайп, Arctic Monkeys і Lorde. Хто ж такі гэты Дэвід Боўі? За што ўдзячныя яму такія рознабаковыя музыкі? На гэтыя пытанні можна адказаць так: Дэвід Боўі — гэта чалавек, які перамог масавую культуру. У якасці доказу хопіць разгляду аднаго яго твору — песні Life on Mars і кліпа на яе.

Life on Mars — песня з альбома Hunky Dory 1971 года. Гісторыя стварэння наступная: у 1968 Боўі напісаў словы на мелодыю французскай песні «Comme d’habitude». Гэтая песня не пабачыла свет, але канадскі спявак Пол Анка купіў правы на арыгінальную французскую песню і зрабіў з яе «My Way», якая стала візітоўкай Фрэнка Сінатры. Поспех гэтай песні падштурхнуў Боўі на стварэнне пародыі — уласна, «Life on Mars?». 

Песня з’яўляецца баладай з чатырох частак: музычны ўступ, асноўная частка тэксту, кульмінацыя, развязка. Песня распавядае пра «дзяўчыну з бляклым валоссем», якая, выгнаная з дому бацькамі, адна ідзе ці то ў кінатэатр, ці то да тэлевізара і чапляецца за серабрысты экран, але фільм жахліва нудны, бо яна бачыла яго ўжо дзесяць разоў, а мо і болей. І яна можа кпіць з дурняў, якія сочаць за тым, як матросы б’юцца на танцпляцоўцы, за тым, як кудысьці шыбуюць пячорныя людзі, за паліцыянтам, які збівае невінаватага. У канцы прыпеву Боўі пытае: ці ведаюць яны ўсе, што ўдзельнічаюць у шоу-бестсэлеры — «Ці ёсць жыццё на Марсе?»

Цікавая кампазіцыя кліпа. Планы здымкі ўвесь час мяняюцца: то вельмі блізкі план, калі на экране бачныя толькі вочы і нос Боўі, то план, які паказвае яго да пояса, агульны план і план зверху.

Боўі тут займаецца тым, чым ён займаўся заўжды: змешвае папулярныя жанры і вобразы ў нешта зусім новае. Калі аператар паказвае фігуру музыкі цалкам, Боўі выглядае як эстрадны артыст таго часу. Гэты вобраз можна параўнаць з выступамі таго ж Фрэнка Сінатры, на якога музыка робіць пародыю ў гэтай песні. Аднак ён апрануты абуральна яскрава для эстраднага артыста, якога звычайна можна пабачыць на тэлебачанні. Ягоная знешнасць і жэсты — гэта вобраз глэм-рок дзівы. Сярэдні план ператварае Боўі ў дыктара навін, які з абыякавасцю на твары паведамляе пра тое, што працоўныя цяпер бастуюць, каб атрымаць славу, бо Ленан зноў у продажы (у той самы год, што і Life on Mars, выйшаў дыск Ленана Imagine). У той жа час сярэдні і буйны планы — гэта Боўі-акцёр з шматзначнай мімікай, ледзь прыкметнымі жэстамі, з адбітымі ў вачах эмоцыямі. Дыктар-акцёр, эстрадны спявак-дзіва, музыка і празорца, які з сумам пазірае на свет. Паасобку гэта стандартныя, абмежаваныя канонамі ролі, аднак Боўі ўдаецца змяшаць іх, зрушыць зададзеныя рамкі і быць наватарам, які апярэдзіў усіх.

У цэлым, Life on Mars — гэта кпіны з масавай культуры. Песня насычаная адсылкамі да тагачаснай папулярнай культуры: музычна і кампазіцыйна песня заігрывае з французскім шансонам, а таксама з творчасцю Сінатры. У тэксце згадваюцца Джон Ленан і Мікі Маўс, а фраза пра пячорных людзей адсылае да кліпа на шлягер 1965 года. Аднак усё гэта знаходзіцца ў бясконцым і бессэнсоўным цыкле: гэты фільм усе праглядзелі дзесяць разоў, а мо і болей. Усе паняцці падмененыя. Працоўныя бастуюць не праз Леніна, а праз Ленана — героя працоўнага класа, які менш за ўсіх з The Beatles мог сказаць пра сябе такія словы. Масавая культура праглынула сацыялізм. Але капіталізм яна таксама праглынула: Боўі спявае, што найвышэйшая кропка амерыканскай культуры — гэта Мікі Маўс, які гадуе кароў. Ідэі, за якія людзі гінулі ў войнах, ператварыліся ў набор смешных малюнкаў на экране, накшталт бойкі матросаў і грымас пячорных людзей. 

У кульмінацыйны момант Боўі падмяняе і бесстаронняга апавядальніка, пераключаючыся на першую асобу: «Фільм жахліва нудны, бо я напісаў яго дзесяць разоў, а мо і болей. І зараз ён будзе напісаны зноў, бо я прапаную вам звярнуць увагу на тое, як матросы б’юцца на танцпляцоўцы...». Боўі смяецца і з сябе: вось ён я, таксама прадстаўнік масавай культуры, з якой я іранізую, і вы ўсе зараз з ахвотай праглынеце ўсё, што я вам прапаную і нават не заўважыце ні каверзы, ні кпінаў. Яскравы, непаўторны музыка, нават вочы якога не зусім людскія, паказвае, што насамрэч марсіянін тут не ён. Іншапланетнікі — гэта ўсе мы, паглынутыя медыя, праз якія мы ажыццяўляем свае прыхаваныя жаданні. Мы перастаем быць людзьмі, робімся прыдаткам да сваіх экранаў, што ператвараюць нават самую сюрэалістычную фантазію ў рэальнасць. Але нас цікавяць не рэальныя праблемы, а тое, ці ёсць жыццё на Марсе.

І ўсё гэта — без ацэначных меркаванняў. Сумныя вочы Боўі, падобныя да вачэй з вокладкі «Вялікага Гэтсбі», не глядзяць асуджальна, толькі журботна. Ён не ўкладае ў выкананне свае эмоцыі, не выходзячы з зададзенай ролі і застаючыся ў халоднай колеравай гаме кліпа.

Гэтая песня стане адной з вызначальных у творчасці Боўі. А ўвесь альбом Hunky Dory выражае творчую пазіцыю, якой ён будзе прытрымлівацца амаль усё жыццё: пастаянныя змены, іранізаванне з сябе і грамадства, эмацыйная аддаленасць. Да песні, якая сама ёсць бясконцай алюзіяй, будуць рабіць адсылкі самыя розныя выканаўцы. Яна ляжа ў аснову аднайменнага брытанскага серыяла, у серыяле «Амерыканскія богі» вобраз Боўі з гэтага кліпа стане адным з твараў багіні Медыя, у сваіх фільмах песню выкарыстаюць Ларс фон Трыер і Уэс Андэрсан, кавер-версіі зробяць Барбра Стрэйзанд, Coldplay і яшчэ тузін выканаўцаў.

Значнасць Боўі як аўтара палягае ў тым, што ён заўжды ішоў па самай мяжы масавай культуры, гуляўся з ёю, ніколі не пагаджаючыся на кампраміс з жанрам. Масавая культура — усепаглынаючая, яна зробіць таварам нават вобразы галоўных змагароў з ёй і кожнага прымусіць арыентавацца на мэйнстрым, спажыўца і мэтавую аўдыторыю. Але не Боўі ішоў за масавай культурай — яна ішла за ім. Нездарма да легендарнай Берлінскай трылогіі Боўі быў падабраны надзіва дакладны слоган: ёсць старая хваля, ёсць новая хваля, а ёсць Дэвід Боўі.