Максім Багдановіч — паэт пазачасавы, пазапрасторавы і вечна малады. Перад вамі мультфільм, дзе ажываюць ягоныя вершы ў прасторах ад Старажытнага Егіпта да сучаснага Мінска.
Мультфільм намаляваны Андрусём Такідангам па вершах Максіма Багдановіча. 

Belarus

Minsk

Vilnius

Maksim Bahdanovič

1891–1917

Literature

Mythology

Poetry

Earlier

Nasha Niva

Today

Да зор! Мультфільм пра Максіма Багдановіча

Што агульнага паміж нашымі прапрадзядулямі ды хатнікам, якое дачыненне мае цяжарнасць да столі, чаму на Дзяды выганялі з лазні і як гэта ўсё тычыцца душ беларусаў.


Збольшага беларусы лічылі, што душы продкаў (іх называлі 

) пасля смерці застаюцца жыць у межах хаты. Размясціцца ўсе гэтыя прывіды маглі ў некалькіх месцах.

ў беларусаў была сакральным цэнтрам хаты і ўвасабляла культ агню. Добрая печ азначала дабрабыт. Кафляная печ лічылася асаблівым шыкам: такая не толькі прыгажэй выглядае, але і даўжэй трымае цяпло.

Лічылася, што родзічы пасля смерці апякуюцца домам. Таму не дзіўна, што дзядам пад іх бесцялеснае існаванне аддавалі ў хаце такія значныя месцы, як 

 (адтуліна пад печкай, дзе найбольш цёпла) або 

 – гэта самая галоўная частка печкі. Апроч іншага, ён называўся 

, што таксама падкрэслівае сувязь слупа з культам памерлых (часам яго нават знешне рабілі падобным да чалавека). Логіка была досыць простай: хатай і гаспадаркай апякуюцца душы продкаў, пячны слуп – гэта цэнтральны слуп дома, галоўнае апірышча хаты. Значыцца, тут, 

, і павінен жыць хатні бог-продак. У такім выпадку ён падтрымлівае дом як у пераносным значэнні – дапамагае ў гаспадарцы, так і ў літаральным – трымае на сабе галоўны слуп будынка.

Паколькі ў адной хаце маглі жыць досыць доўга (100, 200, 300 гадоў), а ўсіх памерлых прапрапрадзядуль і прапрапрабабуль не запомніш, то на змену богу-продку прыходзіць 

дамавік, гаспадар і падпечнік

. Яго ўяўлялі як барадатага сівога дзядка. Як відаць з апошняга імені, дамавік мог жыць 

у запечным куце, у падпеччы

Апроч жытла, хатні дзядок атрымліваў у спадчыну і працу бога-продка – дапамагаў у гаспадарцы.

. Мёртвыя продкі і тут клапаціліся пра жывых нашчадкаў. Так, калі ў хаце нараджала жанчына, то знахарка, якая прымала роды, стукала доўгай мятлой у столь, каб духі дапамаглі парадзісе.

Паколькі праз дзверы ўваходзілі ў дом, да цёплай печы, і выходзілі ў патэнцыйна варожы свет, то 

 у найбольшай ступені сімвалізаваў сабой мяжу паміж жыццём і смерцю.

Беларусы верылі, што праз вокны і дзверы ўваходзіць і выходзіць душа. Пад парогам нават хавалі дзяцей-нябожчыкаў. Калі з хаты выносілі труну, то тройчы лёгка стукалі ёй аб парог – каб вытрасці душу.

Раней уваход у хату спецыяльна рабілі ніжэйшым за чалавечы рост, каб кожны, хто пераступаў парог, не забываў пакланіцца продкам. Пры гэтым на сам парог наступаць было нельга.

«Людзі, дзе нарадзіліся і ўскормлены, да таго месца вялікую ласку маюць». Можна меркаваць, што падобным чынам ва ўяўленні беларусаў паводзілі сябе і душы нябожчыкаў: дзе пахаваныя, тое месца і любяць найбольш. Як людзі пры жыцці жылі ў вёсках і сёлах, так іх душы пасля смерці збіраліся 

 і стваралі там паселішчы.

 Аднак не ўсе духі жылі ў паселішчы мёртвых. Былі таксама і 

чарадзеяў, нехрышчоных дзяцей 

якія не маглі трапіць у іншасвет і ператвараліся ў русалак, ваўкалакаў і іншых нячысцікаў «ніжэйшага рангу». Каб адагнаць гэтых прывідаў, нанач хрысцілі вокны.

Больш за непрытомнікаў асцерагаліся беларускага палтэргейста – «

. Калі «свой» дамавік дапамагаў гаспадарам дому, то гэты чужынец толькі шкодзіў, за што нават атрымаў мянушку 

. Каб прагнаць такога госця, ужывалі вербальную магію – замовы і заклінанні.

Да прыходу хрысціянскай традыцыі з падзяленнем іншасвету на пекла і рай, паводле ўяўленняў беларусаў, душы траплялі ў вырай. Аднак і пазней хрысціянская традыцыя не перашкодзіла душам продкаў прыходзіць у госці да нашчадкаў.

Такое наведванне адбываецца на 

. Гэтае свята мае шмат назваў і адзначаецца ў розны час. Звычайна гасцяванне духаў прыпадае на пачатак лістапада, калі зямля ўмоўна памірае.

На Дзяды наводзілі парадак на могілках, у хатах і на двары. Перш чым сустракаць бесцялесных гасцей, беларусы мыліся ў лазні. Пры гэтым у лазні пакідалі крыху вады і венік для дзядоў. Калі нехта заседжваўся, яго падганялі, каб і продкам даў памыцца.

Галоўным момантам свята была ежа – памінальная вячэра. Перад яе пачаткам гаспадар клікаў продкаў на вячэру, адчыняючы вокны і дзверы. Колькасць страў і спіртнога была рознай. Аднак колькі б ні елі-пілі, абавязкова накладалі і налівалі для продкаў. Пра іх жа збольшага і размаўлялі.